Stanisław Janke - Mòje stronë

Stanisław Janke urodził się w 1956 r. w Lipuszu, gdzie spędził dzieciństwo, ale większość swego życia związał z powiatem wejherowskim. Od lat 80. mieszka w Wejherowie, a od 1996 r. do 2010 r. był redaktorem naczelnym „Naszej Gminy. Miesięcznika Samorządowego Gminy Wejherowo”.

Zadebiutował w 1977 r., publikując kilka wierszy w „Pomeranii”: Naszô radosc, Nie puszczajme w niepamianc, Niezełganô mowa, Obrôzk, Odpoczink, Pustô noc, Remusów miech. Utwory te przede wszystkim są pochwałą pięknej kaszubskiej ziemi. Pierwsze wiersze poety ukazują czytelnikom „drzemiącą wodę”, „ptaka, który zawisł na niebie”, „słońce, które patrzy na wszystko jasnym okiem”, „chude piaski”, „pochylone chaty”. To zachwyt nad pięknem natury, nad wszechobecnym spokojem, pragnienie, aby zawsze móc się nim delektować. Najwyraźniej widać to w utworach: Obrôzk i Odpoczink. Ten ostatni zaczyna się od słów:

Leżec cëcho

i zdrzec

na trówko zelono

jak rosce

jak szemi

kolebie so letko

Ten nastrój sielanki i radości psuje przede wszystkim troska o kaszubską kulturę i język, który zwłaszcza przez młodych nie jest dostatecznie szanowany i pielęgnowany, a przecież mowa kaszubska to szczególny dar zostawiony przez przodków:

gdze je głos

co trzimoł ojców słowa

(Nie puszczajme w niepamianc)

– pyta się wiatr od morza. Zachowanie tych słów jest tym ważniejsze, że tworzą one „niezełganą mòwã”, język tak wartościowy, iż nie da się za jego pomocą powiedzieć nic kłamliwego.

Od momentu debiutu Stanisław Janke stworzył bardzo wiele interesujących dzieł. Napisał m.in. sześć powieści, w tym dwie kaszubskojęzyczne (Łiskawica oraz Cësk) oraz cztery polskojęzyczne (Żółty kamień, Lelek, Piękniewo, Droga do Korony). Jako prozaik Janke stosunkowo często sięga do historycznych wydarzeń mających miejsce na Pomorzu, szczególnie tych naznaczonych cierpieniem i tragedią. Masakra robotników gdyńskiej stoczni w 1970 r., czas stanu wojennego, pojawiający się we wspomnieniach bohaterów okres okupacji hitlerowskiej, a zwłaszcza mord w Piaśnicy w 1939 r., bolesne dla wielu osób przejście z ustroju komunistycznego w kapitalistyczny pojawiają się właściwie w każdym prozatorskim utworze.

(Stanisław Janke - elementy historii najnowszej w jego dziełach)

Wspólną cechą wszystkich powieści Stanisława Jankego są przemiany zachodzące w psychice głównych bohaterów. Wraz z rozwojem fabuły coraz dojrzalszy staje się ich światopogląd, potrafią głębiej zrozumieć politykę, docenić swoje pochodzenie, umocnić swoją wiarę.

Janke jest autorem kilku tomików poezji dla dorosłych (Ju nie jem mòtélnikem, Kol kùńca wieku, Do biôłégo rena, Piesniodzejanié, Pò mie swiata nie mdze, Szescdzesątka i podsumowującego jego liryczną działalność Kaszëbskô dwigô sã w spiéwie) oraz dwóch dla dzieci: ***Żużónka jak mrzónka, Krôjczi pôjczi***. W liryce poeta przeciwstawia wiejską, naturalną i swojską przestrzeń ze światem miasta, industrializacji i obcości. Symbolem przestrzeni wiejskiej jest przede wszystkim rodzinny dom wiążący się z przeżyciem w nim szczęśliwych lat dzieciństwa. Opozycyjnie, zwłaszcza w pierwszych tomikach wierszy, usytuowane jest Wejherowo, ukazane jako miejsce, w którym natura ustępuje technologii gospodarczej i przemysłowej, co wywołuje w ludziach poczucie obcości i strach o przyszłość.

Ważne miejsce w poezji Jankego zajmuje kaszubszczyzna – podmiot liryczny często wychwala piękno kaszubskiej ziemi i mowy, przybliża zwyczaje i mitologię charakterystyczną dla mieszkańców Kaszub, a przede wszystkim zachęca do troski o język kaszubski, który za sprawą biblijnych porównań został uwznioślony. Dzieje się tak np. we wierszu Swojszczëzna:

i oszmakôj grużlę zemi

namikłą krëwią

i moklëzną swojińców

pomału jakbë jes jôdł

ostatną wieczerzę

tej rzekni słowa

z ewanielëji starków

ni ma nic gorszégo

jak zaprzec sę swojszczëznë

i nie żdże godzënë

cziej kuron trzë razë zapieje

Posłuchajmy dwóch wierszy dla dzieci Stanisława Jankego w wykonaniu samego autora:

(Stanisłôw Janka - Mòrówieczka)

(Stanisłôw Janka - Réza do Lãbórga)

Dramaturgia jest najsłabiej reprezentowana w pisarstwie Stanisława Jankego. Stworzył on zaledwie trzy utwory, jakie są zaliczane do sztuk społeczno-obyczajowych z elementami etnograficznymi. Dwa z nich (Jak Kulombószów Krësztof Amerikę wëkrił oraz Zymkowé wrëje) powstały na bazie tekstów innych autorów – Alojzego Budzisza, Władysława Kirsteina i Leona Roppla. Zwłaszcza drugi z wymienionych utworów jest przykładem sztuki podporządkowanej celom etnograficzno-dokumentacyjnym. Ważniejszy od interesującej intrygi czy literackiej formy jest tutaj wierny zapis pieśni, tańców i zwyczajów kaszubskich. Z kolei dramat Roczëzna koresponduje w pewien sposób z pojawiającym się również w poezji Jankego motywem walki dwóch porządków – starego, konserwatywnego oraz nowego, konsumpcjonistycznego i liberalnego.

Stanisław Janke jest również znakomitym tłumaczem, a największym jego dziełem translatorskim jest „skaszëbienié” Pana Tadeusza Adama Mickiewicza.

**A oto sam Stanisław Janke czytający fragment Pana Tadeusza po kaszubsku:**

Stanisław Janke ma również w swoim dorobku autorstwo dwóch biografii literackich poświęconych uznanym kaszubskim twórcom: ks. Leonowi Heykemu oraz Hieronimowi Derdowskiemu, liczne opowiadania i reportaże. Przygotowywał do druku i redagował antologie prozy kaszubskiej oraz dramatów.

Utwory poetyckie Jankego zostały przetłumaczone na kilka europejskich języków (m.in. włoski, fiński, islandzki), a obecnie trwają prace nad wydaniem powieści Łiskawica w języku angielskim.

Janke był wielokrotnie nagradzany za swoją twórczość. Przez wielu krytyków i czytelników jest uważany za najlepszego spośród żyjących kaszubskojęzycznych pisarzy i poetów, czego ostatnim potwierdzeniem jest pierwsza w dziejach Kaszubska Nagroda Literacka przyznana mu w grudniu 2018 r. przez Samorząd Województwa Pomorskiego oraz Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Otrzymał ją za całokształt pracy literackiej, w uznaniu niezwykłego dorobku wieloletniej pracy twórczej na rzecz literatury i języka kaszubskiego.

Stanisław Janke jest członkiem elitarnego PEN Clubu skupiającego najlepszych literatów, a wśród otrzymanych przez niego nagród i wyróżnień znajduje się m.in. Odznaka „Zasłużony dla Kultury Polskiej” za szczególne osiągnięcia literackie przyznana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2015 r., najważniejsze wyróżnienie ruchu kaszubsko-pomorskiego, czyli Medal Stolema, główna nagroda w VII edycji Konkursu Literackiego Miasta Gdańska, najwyższe odznaczenia przyznawane przez samorządy powiatu wejherowskiego, miasta Wejherowa oraz gmin Wejherowo i Lipusz. O twórczości Jankego powstała też praca doktorska, którą w 2019 roku obronił na Akademii Pomorskiej w Słupsku dr Dariusz Majkowski.